جهان خاکستری

به لحاظ معرفت شناختی نیز راستْ آن است که سیاه و سفید دیدن جهان و تقسیم آدمیان به دیوخو و فرشته صفت دیری است که جای خود را به خوانشِ خاکستری عالم و آدم داده است! بی خبران از این رویداد جهانگیر بی شک در نگریستن به شیوه ی منسوخ پیشگفته حکمتی می بینند که پیوند تنگاتنگِ آن با منافع مادّی شان هیچ تردیدی را برنمی تابد! و گرنه این حقیقتِ رهایی بخش را جنابِ جلال الدّین رومی هفت، هشت قرن پیش تر به بیانی بلیغ بر آفتاب افکنده است:

 رَگ رَگ است این آبِ شیرین آبِ شور

در خلایق می رود تا نفخ صور
و یا در جایی دیگر:
پس بدِ مطلق نباشد در جهان
بد به نسبت باشد این را هم بدان
و نیز:
حکمت این اضداد را با هم ببست
ای قصاب این گِردِ ران با گردن است
در کتابِ کریم نیز می خوانیم که خداوند اگر می خواست می توانست آدمیان را زیر چتر دینی واحد گرد آورد، امّا به سببِ تباینِ آن با گوهر هدایت چنان نکرد تا هم «آزادی» و «اختیار» را به رسمیّت شناخته باشد و هم «تنوّع ایده ها و اندیشه ها» را:
"و اگر رویگردانی آنان [از قرآن‌] بر تو گران است، اگر مى‌توانى نَقْبى در زمين يا نردبانى در آسمان بجويى تا معجزه‌اى [ديگر] برايشان بياورى [پس چنين كن‌]، و اگر خدا مى‌خواست قطعاً آنان را بر هدايت گِرد مى‌آورد، پس زنهار از نادانان مباش(انعام:35)"