در برهوتِ مدیریت

کابوسِ برخاستن از خواب، گشودنِ شیر آب و فروچکیدنِ گل و لای همیشه با من است، حتی در بیداری! به رغم آنکه پیوسته با احتیاطی آمیخته به ترس و لرز آب را، این حیاتی­ ترین مایه­ی هستی که تصور زندگی بدون آن، چندان هراس ­انگیز است که قلم از توصیف و ذهن از تخیلِ آن عاجز است، مصرف می­کنم.

بحران آب در جنوب کشور به جایی رسیده است که، در روز چهارشنبه ۶ تیرماه، یک جوان آبادانی در اعتراض به کمبودِ آب، قصد خودسوزی در مقابل اداره آبفای این شهرستان را داشت. او با ورود به ساختمان اداره آبفا و ریختن بنزین روی خود، به خودسوزی خطر کرد، تصمیم سهمگینی که با دخالتِ مأموران نافرجام ماند. اعتراضات در ایران به وضعیت آب به سرعت از مرز نیازی بوم ­شناختی و زیست محیطی پا فرانهاده و آشکارا رنگِ امنیتی به خود گرفته است. روزی نیست که در  نقطه ­ای از سرزمین خشک و نیمه خشکی که از فارس تا خزر امتداد یافته و بیش از نیمی از مساحتِ آن در تبِ کم آبی و بی آبی می­ سوزد در بابِ اعتراض باشندگانِ مناطقِ مختلف به وضعیتِ بغرنجِ منابع آب، خبری نخوانیم و نشنویم! در گزارشی تازه، 37 میلیون نفر گرفتار بحرانِ آب (تنشِ آبی زرد، نارنجی و قرمز) و از آن شمار، 17 میلیون دست به گریبان با تنش آبی قرمز؛ یعنی از دست دادنِ کاملِ منابع آب معرفی شده­اند. در این میان، وضع استان­های اصفهان و یزد از دیگر نقاط کشور وخیم ­تر است. بوشهر و کرمان و خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در رتبه­های بعدی­اند.

ناصر کرمی پژوهشگر محیط زیست و استاد دانشگاه برگن نروژ، معتقد است، بحران آبِ ایران می تواند پشتوانه تحولات سیاسی آینده ایران باشد: «بحران آب در وهله اول یک بحران اقتصادی است، چرا که ما  داریم در مورد یک کالا صحبت می­کنیم که جزو کالاهای اساسی معیشتی مردم است و اگر نیاز روزانه مردم  تامین نشود، این بحران می تواند به یک بحران اثر گذار سیاسی تبدیل شود.»

مطابقِ این تحلیل، در موضوعاتی مانندِ مسائل حقوق بشر یا برابری جنسیتی، اگر خواسته ­ها برآورده نشود، برای حکومت جای تعدیل وجود دارد، اما آب کالایی اساسی است و مردم هر روز که از خوب بیدار می­شوند برای ادامه حیات بدان نیاز دارند. و چنانچه نیاز روزانه آنان برآورده نشود، در جستجوی این کالای اساسی به پا می­ خیزند و این مطالب ه­ی طبیعی خود به خود، به یک جنبش فراگیر تبدیل می­شود.

این استاد دانشگاه، بر این تصور که دلیل اصلی اوج گرفتن بحران آب در ایران، صدور آن به کویت و عراق است رقم بطلان می­ کشد: «تا جایی که به خاطر می آورم سابقه طرح انتقال آب از ایران به کویت به اوایل دهه هشتاد برمی­گردد. قرار بود بعد از آن که سد کرخه آبگیری شد با افزودن چهارصد کیلومتر لوله ­گذاری، آب از محل این سدّ به کویت منتقل شود. همان زمان در پاسخ به اعتراض طرفداران محیط زیست وزارت نیرو این طور استدلال کرد که حجم آبی که از پشت سدّ تبخیر می ­شود ده­ ها برابر بیشتر از آبی است که به کویت منتقل خواهد شد و از نظر اقتصادی این معامله ­ای کاملاً به سود ایران است. اما نکته این است که به دلیل محاسبات غلط فنّی (در تعیین میزان آب ورودی به مخزن سد دو مؤلفه تغییر اقلیم و افزایش برداشت در بالادست را اصلاً حساب نکرده بودند)، سد کرخه هرگز آن قدر آب نداشت که تصور می­رفت. پس احتمالاً آن طرح خود به خود منتفی شده است. همچنان که هرگز هم خبری از اجرای طرح عظیم لوله ­گذاری چهارصد کیلومتری منتشر نشد. بعید است از کارون هم آبی قابل انتقال به کویت باشد. خودِ این شایعه به نظر من تقلیل موضوع است؛ کوچک کردن مسئله بزرگی به نام توسعه ناپایدار در سراسر کشور. بحران آب و خشکیدگی دلایلی پیچیده ­تر از طرح غلط یک مدیر برای فروش آب به کشور همسایه دارد.»